Anam Zahra

Çev.: İsmet Yağır
Su Doğa Şahan

Bu yazı, Boğaziçi Üniversitesi Kadın Araştırmaları Kulübü’nün (BÜKAK) bü’de kadın gündemi adlı bülteninin Bahar 2023 tarihli 44. sayısında yayımlanmıştır. 

Bu yazının orijinali The Diplomat sitesinde yayımlanmıştır.¹

Geçtiğimiz yaz gerçekleşen sel felaketleri, Pakistan’daki zaten vahim olan menstrüel sağlık koşullarını daha da kötü hâle getirdi. Buna rağmen, çok az insan bu mevzuyu tartışmaya niyetli.

Şiddetli yağışlar 2022’nin haziranında başlamıştı ve kısa bir süre içinde Pakistan’ın üçte biri su altında kalmıştı bile. 458’i çocuk olmak üzere yaklaşık 1400 kişi hayatını kaybetti, yarım milyon kişi evsiz kaldı.

Şu anda Pakistan’da 6,4 milyon insanın acil tedavi ve yardıma ihtiyacı var; ülke, bir insanlık krizinin eşiğinde. Selden etkilenen insanlar, herhangi bir sığınak ya da ulaşım imkânı olmaksızın evsizlik, beslenme yetersizliği ve güvenlik açığı tehlikeleriyle karşı karşıya. Kolera, sıtma, solunum ve deri enfeksiyonları gibi hastalıklar halihazırda milyonlarca insanın hayatını perişan ediyor. Kadınlar için ek olarak bir tehlike daha söz konusu: regl yoksulluğu ve regl yoksulluğunun yarattığı sağlık sorunları.

Kadınlar ve çocuklar felaketlere karşı daima daha savunmasızdır. Pakistan gibi zaten kadınların yapabileceklerinin çok kısıtlı olduğu bölgelerde ve özellikle kırsal alanlarda felaketlerin sonuçları çok daha ağır ve yıkıcı oluyor. Toplumsal cinsiyet temelli şiddet² de felaketlerin ardından gelen başlıca zorluklardan biri çünkü evsiz kalan kadınlar su, odun veya erzak gibi malzemeleri toplamak ya da geceleri tuvalete gitmek için çadırlarından çıktıklarında bir saldırıyla karşı karşıya kalma riskleri artıyor. Sindh, Khyber Pakhtunkhwa ve Balochistan vilayetlerinde selden etkilenmiş kadınlara yönelik cinsel taciz vakaları³ kayda geçti. Kadınlar, maddi güçleri ellerinden alındığı için kaynaklara erişim karşılığında cinsel hizmet vermeye mecbur bırakılıyorlar. Ayrıca hükümetin bu durum karşısında gereken müdahaleyi yapmaması ve yardımı sağlamaması sebebiyle yetersiz beslenme mağduru selzedeler de artıyor.

Toplumsal normların kadınların erkek sağlık çalışanlarına muayene olmasını engellediği Pakistan’da, kadın sağlık personelinin ya da doktorların sayısıysa çok kısıtlı. Bu durum, kadınların her zamankinden daha çok sağlık hizmetine ihtiyaç duyduğu bir zamanda onları hizmetsiz bırakıyor. Birleşmiş Milletler Nüfus Fonuna (UNFPA) göre eylül ayında selden etkilenen yaklaşık 73.000 kadın doğum yaptı.

Ölümcül seller yüzünden Pakistanlı kadınlar idrar yolu enfeksiyonu ve üreme organlarıyla ilgili hastalıklar başta olmak üzere birçok sağlık sıkıntısıyla mücadele ediyor. Düşükler, tıbbi imkânların yetersizliği nedeniyle dramatik şekilde artarken pis ve durgun suyun yanında hijyenik olmayan koşullar ve yetersiz sanitasyon⁴, kadınları âdet döngüleri sırasında enfeksiyon ve diğer komplikasyonlara karşı aşırı risk altında bırakıyor. 8 milyondan fazla Pakistanlı kadın⁵ sellerin korkunç etkilerini menstrüel hijyen yetersizliği şeklinde tecrübe ediyor.

Sel gibi felaketlerin kadınlar için sonuçlarının ne kadar yıkıcı olabileceğini Sindh eyaletinden bir kadın⁶ “Doktor bana vücudumun diğer bölgelerini de enfekte ettiği için rahmimi aldırmam gerektiğini söyledi. Zaten sellerde her şeyimizi kaybettik ve böyle bir ameliyatı karşılayamayız.” diye anlatıyor.

Sonuç olarak, 2022’de Pakistan’da gerçekleşen seller ülkenin en büyük zorluklarından birini gözler önüne serdi: derin regl yoksulluğu. Pakistan oldukça ataerkil ve muhafazakâr bir ülke olduğu için, kadınların âdet dönemlerini konuşması hâlâ toplumsal bir tabu olarak görülüyor. Bu facia nedeniyle sel yardım kuruluşları selden etkilenen bölgelerdeki kadınlara menstrüel ürünler dağıtma ihtiyacını çoğu zaman göz ardı etti.

Şu anda Pakistan’da 660.000’den fazla insan hâlâ kamplarda yaşıyor ve bu durum kadınların aylık döngüleri sırasında hayatlarını daha da çekilmez hâle getiriyor. Tuvaletlerin, hijyenik pedlerin, kadın doktorların ve tıbbi kampların yokluğu ise kırsal bölgelerde yaşayan kadınlarda vajinal hastalıklar başta olmak üzere ciddi sağlık sıkıntılarına yol açtı. Menstrüel ürünlere ulaşamamak⁷ kadınları; plastik poşet, yaprak, ıslak paçavra, eski kıyafetler ve ıslak gazete kâğıtları kullanmaya zorluyor.

Bu sorunlara dikkat çekildiğinde, insanların hijyenik ped bağışında bulunup bulunmaması gerektiği konusunda Pakistan’da bazı tartışmalar başladı, birçok kişi kırsal kesimlerdeki kadınların bu ürünleri nasıl kullanacaklarını bilmediğini iddia ediyor. Bu tür iddialar âdet görmeyi genellikle utançla bağdaştıran Pakistanlı erkeklerin çoğunun duygusal zekasının gelişmemişliğini gözler önüne seriyor. Günümüzde bile Pakistan’da menstrüel hijyen hakkında konuşmak toplumda bir tabu olarak görülüyor ve bu aynı zamanda birçok genç kızın ve kadının hayatına mâl olmuş durumda. The Current’a konuşan Dr. Alia Haider, “Kadınlara ilaç verip hijyenik ped vermemek büyük haksızlık olur.” diyerek durumu en iyi şekilde özetlemiş ve menstrüel ürünlerin bir lüks değil temel bir insani ihtiyaç olduğuna dikkat çekmişti.

Ancak bu konuda tartışma başlatmak bile zor. Cinsiyetçilik ve ayrımcılık, regli muhafazakâr Pakistan toplumunda bir tabu hâline getirmekte. “Âdet döngülerinden” bahseden aktivist ve avukatlar, genellikle “utanmaz” olarak damgalanıyor. Sanki bu utanılması ya da tiksinilmesi gereken bir durummuş gibi dükkanlar ya da eczaneler hijyenik ped satarken onları saklamak için siyah poşet⁸ veriyorlar⁹ ve bu ürünleri satın almak bir mücadeleye dönüşüyor.

Pakistan’ın eğitim sistemi de regl konusunda yaşanan utançtan sorumlu, zira kızların regl görmeye başladığı ortaokul çağına uygun, doğru düzgün bir eğitim ya da farkındalık kampanyası veya programı bulunmuyor. Pakistanlı kadınların neredeyse yarısı ilk döngülerini yaşayana kadar regl hakkında hiçbir şey bilmiyor. Regl dönemlerine “kirlilik” kavramı atfedildiği için genç kadınların %44’ü evde veya okulda temel regl bilgisini öğrenmiyor veya hijyen yönetimi eğitimi almıyor. Buna bakınca, Pakistan’daki kızların okulu bırakma oranının %80’in üzerinde olması tesadüf değil. Bunu da regl dönemlerini yönetebilmek için gerekli malzemelere ve bilgiye ulaşmadaki yetersizliğe bağlayabiliriz. Birçok genç kadının regl dönemindeyken okula devam etmesi mümkün değil.

Ne yazık ki Pakistan’da ilk âdetin görülmesi aynı zamanda çocukluğun sona ermesi anlamına gelmekte ve bu da genellikle kırsal kesimlerde son derece yaygın olan çocuk yaşta evliliklerle sonuçlanıyor. Pakistan, çocuk yaşta evlilik konusunda en yüksek orana sahip altıncı ülke.¹⁰

Regl yoksulluğuyla mücadelede karşılaşılan bir diğer önemli zorluk da hijyenik ürünlerin yüksek maliyeti. Dr. Alia Haider’ın isabetli tespitiyle, pedler lüks değildir. Ancak yüksek fiyatlar bu algıyı oluşturuyor. Pakistan hükümeti bu konuda Pakistanlı kadınları yüzüstü bıraktı. Özellikle seller sonrasında, regl yoksulluğunu kontrol altına almak veya ortadan kaldırmak için herhangi bir politika belirlenmedi veya önlem alınmadı. Aktivistler regl olmanın doğal olduğunu ve bu nedenle kadınların regl ürünlerini vergi ödemeden ücretsiz olarak almaları gerektiğini savunuyor.

Şu an hijyenik ürünlere uygulanan mevcut vergiler,¹¹ regl yoksulluğunu iyice kızıştırıyor ve bu dönemde hijyenik bakıma ulaşmayı zorlaştırıyor. Kadınların konforunu, saygınlığını onlardan çalıyor ve sağlıklarını tehlikeye atıyor. Dünyanın dört bir yanından bir sürü aktivist, kadınların temel ihtiyacı olan bir ürüne vergi koymanın insan hakları ihlali olduğunu çoktandır savunuyorlardı. Ancak “Blood Tax” [Kan Vergisi] ya da “Don’t Tax My Period” [Reglimi Vergilendirme] gibi kampanyalar, Pakistan gibi bir ülkede pek kabul görmedi çünkü kamuoyu, karar vericiler ve özellikle hükümet, regl yoksulluğunu ve âdet döneminde hijyenik bakıma ulaşımı asla çözülmesi gereken ciddi meseleler olarak görmüyor.

The National Hygiene Survey’ye [Ulusal Hijyen Araştırması] göre, âdet dönemlerinde hijyenik bir ürün yerine eski bez parçalarını kullanan kadınlar, temiz suya ve sabuna ulaşamadıkları için bu bezleri yıkamadan tekrar kullanmak durumunda kalıyorlar. Bu durumda hijyenik ped kullanmak vajinal enfeksiyonları önleyebilmek için çok daha elverişli ve temiz bir seçenek gibi görünüyor. Ancak Pakistan’ın kırsal kesiminde yaşayan kadınların sadece beşte birinden azı hijyenik ürünlere ulaşabiliyorken Pakistanlı kadınların %79’u her ay regl dönemlerini hijyenik olmayan koşullarda geçirmek zorunda kalıyor.¹²

Pakistan’daki sel felaketi bu zorlukları daha da artırdı. Ancak bu durum, aynı zamanda Pakistan’daki “regl yoksulluğu” salgınını kökten çözmek için bir motivasyon kaynağı da olabilir. Regl yoksulluğuyla mücadelede hijyenik ürünlerin ücretsiz dağıtımı önemli bir noktada duruyor ama Pakistanlı kadınların hayatlarını iyileştirebilmek için uygun bir temizlik altyapısının¹³ kurulması da bir o kadar önemli. Genç kızların ve kadınların hijyenik ürünleri rahatça kullanabilmesi için okullarda ve iş yerlerinde tuvalet, temiz su gibi hizmetler ve mahremiyet gibi koşullar sağlanmalı. Ve her şeyden önemlisi, reglin utanılacak bir şey olmadığı ve dünya nüfusunun yarısıyla ilgili doğal bir gerçek olduğu fikri Pakistan’ın eğitim sistemi ve sivil toplumu tarafından ülkede yaygınlaştırılmalı.

 

1. Metnin İngilizce orijinali için bkz. Anam Zahra, “Period Poverty and Floods: A Toxic Combination in Conservative Pakistan”, 22 Aralık 2022, 29 Ocak 2023 tarihinde erişilmiştir. <https://thediplomat.com/2022/12/period-poverty-and-floods-a-toxic-combination-in-conservative-pakistan/> Yayımcının izniyle çevrilmiştir. Metindeki vurgular yazara aittir. (ç.n.)
2. Maya Prabhu, “Pakistan’s flood crisis is particularly tough on poor women. Here’s why”, 23 Eylül 2022, 29 Ocak 2023 tarihinde erişilmiştir. <https://www.gavi.org/vaccineswork/pakistans-flood-crisis-particularly-tough-poor-women-heres-why>
3. “Pakistan floods will devastate the economy, likely leading to widespread hunger and violence against women warns IRC”, 12 Eylül 2022, 29 Ocak 2023 tarihinde erişilmiştir. <https://www.rescue.org/press-release/pakistan-floods-will-devastate-economy-likely-leading-widespread-hunger-and-violence>
4. Bu kelime Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünde “sağlıklama” olarak çevrilmektedir. Genel olarak uygun temizlik ve sağlık koşulları anlamına gelmektedir. (ç.n.)
5. “The Recent Floods Have Put a New Focus on the Problem of Period Poverty in Pakistan”, 29 Ocak 2023 tarihinde erişilmiştir. <https://time.com/6213181/period-poverty-pakistan-menstruation-floods/>
6. Rachel Sewell, “Climate emergency: Women and girls living in Pakistan flood zone suffering from urinary tract infections and reproductive complications in part due to lack of clean water, sanitation and hygiene”, 14 Kasım 2022, 29 Ocak 2023 tarihinde erişilmiştir. <https://www.wateraid.org/uk/media/climate-emergency-women-and-girls-living-in-pakistan-flood-zone-suffering-from-urinary-tract>
7. Sanjay Mathrani, “Deprived women in flood and matter of menstrual hygiene in Umerkot”, 14 Eylül 2022, 29 Ocak 2023 tarihinde erişilmiştir. <https://dailytimes.com.pk/997251/997251/>
8. Burada “brown paper” ifadesi kullanılıyordu, Türkiye’de de aynı işlevi görmesi için siyah poşet verildiğinden bu şekilde çevirmeyi uygun gördük. (ç.n.)
9. Farooq Tirmizi, “The economic cost of period-shaming”, 16 Ağustos 2020, 29 Ocak 2023 tarihinde erişilmiştir. <https://profit.pakistantoday.com.pk/2020/08/16/the-economic-cost-of-period-shaming/>
10. Tahir Niaz, “Child marriage in Pakistan about 6th highest in the world: Report”, 29 Ekim 2022, 29 Ocak 2023 tarihinde erişilmiştir. <https://www.nation.com.pk/29-Oct-2022/child-marriage-in-pakistan-about-6th-highest-in-world-report>
11. “Safe period is every woman’s health right: VAT, TAX a barrier to Access and affordability”, 29 Ocak 2023 tarihinde erişilmiştir. <https://menstrualhygieneday.org/wp-content/uploads/2020/01/Bangladesh_TaxPolicy-Brief19_Submitted-to-NBR.pdf>
12. Laura Rainey, “Providing Sanitary Pads for Girls in Pakistan”, 5 Kasım 2020, 29 Ocak 2023 tarihinde erişilmiştir. <https://hopeandlightshop.com/blogs/news/pakistanhttps://hopeandlightshop.com/blogs/news/pakistan>
13. “Free menstrual products won’t bring back girls to school”, 10 Mayıs 2021, 29 Ocak 2023 tarihinde erişilmiştir. <https://auratraaj.co/blog/2021/5/10/no-always-free-menstrual-products-alone-wont-bring-back-girls-to-school-in-pakistan>