Bu yazı, Boğaziçi Üniversitesi Kadın Araştırmaları Kulübü’nün (BÜKAK) bü’de kadın gündemi adlı bülteninin Güz 2022 tarihli 43. sayısında yayımlanmıştır.

Bu yazının orijinali Vox sitesinde yayımlanmıştır.¹

Aja Romano

Çev.: Selenay Boz
Yaren Öztürk

Amber Heard, aşırılıkçıların yeni piyesinin yalnızca ilk hedefi.

Twitter’a girip “#AmberHeardBirPsikopat” etiketini üçüncü ya da dördüncü kez trendler listesinin tepesinde bulduğumda, Depp-Heard karalama davasının² kültürümüzün en kötü dürtülerinin korkunç, endişe verici bir yansıması olduğunu inkâr etmeye artık lüzum olmadığını fark ettim.

Bu duruşma medya tarafından o kadar çok ele alındı³ ki #MeToo hareketi üzerinde bir referanduma ve ev içi şiddet faillerine tehlikeli bir çağrıya⁴ dönüştü.

Birçok⁵ araştırmacıya⁶ göre, davanın olay örgüsü kısmen Depp’in lehine retorik yayan bir bot hesap ordusu tarafından şekillendirildi. Bir araştırmacı⁷ Amber Heard’ün lehine daha çok bot hesap buldu. Fakat bu botların çoğunun duruşmadan kazanç elde etmeye çalışan üçüncü taraflara ait olduğunu söyledi. Öte yandan en yüksek Depp yanlısı bot paylaşımı yaklaşık olarak 20.000 kez paylaşılmıştı. O botların çalışmaları erkek hakları savunucuları tarafından daha da yaygınlaştırıldı.⁸ Bu grup, erkekleri taciz veya ev içi şiddetle suçlayan her kadını mahvetmenin anahtarının Amber Heard’ü itibarsızlaştırmak olduğuna karar vermiş gibi görünen aşırı sağ eğilimli uç eril atmosferin (manosphere)⁹ bir parçasıdır.

Muhafazakâr medya aygıtları davayı tek taraflı bir hikâye anlatısıyla sundu. Vice yakın zamanda¹⁰ Ben Shapiro’nun popüler muhafazakâr haber platformu The Daily Wire’ın, Instagram ve Facebook’ta dava hakkındaki çoğu Amber Heard’ü kötüleyen reklamları desteklemek için yaklaşık olarak 50.000$ harcadığını yazdı. Bu kötü aktörlerin varlığı, Amber Heard’ün ana akımdan aldığı öfkeyi daha da şiddetlendirdi.

Neredeyse evrensel olarak Amber Heard’ün aleyhinde olan duruşma meme’leri –TikTok’tan¹¹ Twitch’e,¹² oradan Etsy’ye¹³– internetin her köşesini ele geçirdi. Saturday Night Live bile davadaki tanıkların ifadelerinin aşırılığıyla ve absürtlüğüyle alay etti.¹⁴ Sosyal medya kullanıcıları da benzer şekilde duruşmayı parodi malzemesi olarak gördü. Örneğin TikTok’ta tamamen alakasız hesaplar kendilerini tam zamanlı olarak Depp-Heard davasıyla alay etmeye öyle verdiler ki¹⁵ ifadenin asıl içeriği, eğlence malzemesi için gelişmeleri didikleme ihtiyacının yanında tamamen önemsiz göründü. Elbette, Amber Heard kürsüdeyken ağlamış olabilir ama bunu yaparken ne kadar komik bir hâldeydi¹⁶ gördün mü?

Amber Heard’ün düşmanlaştırılmasına dair internet kültüründeki bu gerçeküstü patlama mübalağasız şekilde moral bozucu ve rahatsız edici geliyor. Milyonlarca insana böyle kişisel, toksik bir ilişkiyi patlamış mısır yiyerek izlemenin bu kadar makul olduğunu düşündürten neydi? Bu dava hakkındaki tartışmaların bot hesap orduları ve erkek hakları aktivistleri tarafından bulanıklaştırılmışken delillerin ve gerçeklerin makul bir değerlendirmesi hangi noktada yapılmış olabilirdi? Böyle bir nokta hiç var oldu mu?

Bu meme’lerle ilgili haberlerin çoğu, meme’lerin sansasyonel tonlarının suçunu yalnızca¹⁷ hayranların içerik üretiminin değişmesine yükledi.¹⁸ Ancak beyaz üstünlükçü aşırı sağ hareketin normalleştirmek ve meşrulaştırmak¹⁹ istediği her şeyi meme’leştirme konusunda uzun bir geçmişe²⁰ sahip olduğunu ve aşırı sağın hem hayran gruplarından hem de internetin geri kalanından çok önce bu konuyu idrak ettiğini unutmamak gerekir. Yıllar süren siyasi dezenformasyon kampanyalarından sonra, sosyal medyanın gerçeği çarpıtma konusundaki doğal yeteneğine artık alıştık. Ancak gerçeklerin böyle aşağılık bir şeyin hizmetinde, bu kadar çok, bu kadar hızlı ve bu kadar fazla insan için çarpıtılabilmesi çok nadirdir.

Bu dava boyunca insanların en temel duygusu olan empatinin uçup gittiği tekrar tekrar görülüyor. Hatta incelikli ele almak şöyle dursun durumun gerçeklerine bile yer yok gibi görünüyor. Taciz ana hatlarıyla Depp’in hakkında dava açtığı²¹ 2018 tarihli köşe yazısı²² yayımlanmadan önce de biliniyordu. Davanın temel olguları, 2020’de yargıcın Amber Heard’ün lehine karar vermesiyle sonuçlanan bir İngiliz mahkemesinde duyulmuş, yani zaten bir kez mahkemede ortaya çıkarılmıştı. Ancak kanıtlanmış temel olgular kimsenin umurunda değilmiş gibi görünüyor.

Bunlar, normalde doğruları, hakikati ve detayları önemseyen insanların da umurunda değilmiş gibi görünüyor. Bu davanın her detayıyla ilgili sevinçle haber yapan magazin medyasının umurunda değilmiş gibi görünüyor. Gözyaşı dolu bir Amber Heard parodisi yapmak için her fırsatı değerlendiren ve Amber Heard’ün taraf tutmaksızın üzücü olan duruşma ifadesini, abartılı bir sahte ağlama saçmalığına dönüştüren TikTok içerik üreticilerinin umurunda değilmiş gibi görünüyor.

Gerçekler, sanki kendi dudağını yarmış, kendi yüzünü yumruklamış ve tutam tutam saçını kendi koparmış²³ gibi Amber Heard’ün bu hikâyedeki manipülatif kötü karakter olduğunu keyifle kabul etmeye başlayan insanların umurunda değilmiş gibi görünüyor.

Bu olayda şahit olduğumuz şey, internet araştırmacısı Alice Marwick’in “ahlaki motivasyonlarla oluşan taciz ağı”²⁴ teorisinin çarpıcı şekilde vücut bulmuş hâli. Bu teoriye göre, bir grup sosyal medya kullanıcısı gerekçeleri ahlaki olarak doğruymuş gibi hissediyorlarsa hedeflerine karşı herhangi bir oranda tacizi meşrulaştırabilirler. Bir kadını akıl almaz miktarda tacize, kamusal aşağılanmaya ve şiddet söylemine maruz bırakmak için dünyadaki milyonlarca insan sıraya girmiş gibi görünüyor ve durum gerçekten de öyle. (Bu arada, bu tam da Depp’in, Amber Heard’ün başına gelmesini istediği şey²⁵ dolayısıyla Depp davayı kaybetse bile yine de kazanıyor.)

Açıkçası bu iyi ve kötünün kolayca ayrıştığı bir hikâye değil. Hakkında şiddet geçmişi²⁶ iddiaları olan Amber Heard’ü tamamen aklamak ya da Depp’i kibarlıktan, hayırseverlikten ve başlangıçta ona milyonlarca fan toplayan pozitif enerjisinden yoksun bir canavar olarak çerçevelemek mümkün değil. Zaten bu davanın hiçbir açıdan komik olmayan bir yakın partner istismarı hakkında olduğunu ve ana konularının bir mahkemede karara bağlandığını kabul etmek için ikisini de yapmanıza gerek yok. 2020 yılındaki ilk davada hâkim, 14 istismar iddiasının 12’sinde²⁷ Amber Heard’ü haklı buldu. Şimdiye kadar mahkemedeki hiçbir tanık ifadesi Amber Heard’ün ev içi şiddetten kurtulan olduğu iddiasıyla önemli ölçüde çelişmedi.

Kültür eleştirmeni Ella Dawson, bu davanın ABD’de ev içi istismara karşı yıllardır kaydedilen gelişmeleri yerle bir ettiğini söylüyor. Aynı zamanda kendisinin bu davanın botların ve kötü aktörlerin, istismar faillerinin kimliklerini kamusal olarak açıklayan diğer bütün ünlü kadınları taciz etmesi, kötülemesi ve altını boşaltması için zemin hazırladığını sayısız yoldan raporlayan²⁸ bir Twitter bilgiseli derlemesi var.

Tıpkı Gamergate²⁹ gibi ancak bu tartışmada on milyonlarca kat fazla katılımcı var. Ayrıca bu, Amerikan kültürünün dört bir yanından insanlar tarafından keyifle desteklendi.

Her şeyden öte, TikTok kedi meme’cisinin Amber Heard’le dalga geçmesi ve Saturday Night Live’da “eğlenmek için” tüm davanın görmezden gelinmesi bir yana, bu tamamen ağzımızı açık bırakan bir durum. 2018’den bir görüş yazısının tek cümlesinde Amber Heard’ün kendine ev içi istismar mağduru demeye hakkı olup olmadığı üzerine basit bir evet-hayır sorusuna eş değer olan bu dava, bir şekilde aşırı sağcı kadın düşmanlarını, orta yolcu liberalleri ve Depp’in geek hayranlarını bir araya getirdi.

Son on yıllarını #believewomen [#kadınlarainan] etiketini yazmaya harcamış, çevrimiçi taciz kampanyalarında mücadele vermiş ve özellikle beyaz erkek üstünlüğüne direnmiş insanlar dava boyunca, muhtemelen sadece Kaptan Jack Sparrow’u sevdikleri için, bot hesaplar üzerine araştırma yapan birine göre, en az yüzde 11’i gerçekten var olmayan internetteki en kötü çerçöple aynı tarafı seçtiler.

Depp destekçileri tarafından yapılan bu düpedüz kültürel zapturapt, değerlerimizde belki de geri dönülmeyecek bir deprem etkisi yarattı. Davayı takip edenler davanın kanıtlanmış gerçeklerini hafife almak ya da reddetmek için ellerinden gelen her şeyi yaparken dava hakkındaki yanlış bilgilendirmeleri benimsiyor gibi görünüyorlardı.

Amber Heard’e karşı üretilen bazı argümanlar içinden çıkılamaz QA- non-vari komplolar³⁰ gibi duyuluyor. (Örneğin Amber Heard’ün kıyafetleri, Depp’in dava kıyafetlerini taklit ederek onu tedirgin etmeye ve ona gözdağı vermeye çalışan manipülatif bir istismarcı olduğunu söyleyen kötü niyetli bir anlatının³¹ parçası oldu.) Bu dava öfkeli, paranoyak ideolojik çevrelerin beceremediği şeyi başardı: Bizi siyaseten bölen ideolojik ayrışmalar tamamen ortadan kalktı. Kötü aktörler ve aşırı sağcılar tarafından yaratılıp kontrol edilen bir anlatı kamuoyu nezdinde kabul gördü.

Depp-Heard davası gelecek yıllar boyunca yakamızı bırakmayacak şekilde Gamergate piyesini tasfiye etti. Bu dava kanıtlıyor ki aşırılıkçılar, halihazırda ideolojik olarak radikalleşmeye³² başladıklarında ve akıldışı grup fikirlerine³³ oldukça yatkın olan fanatiklik kültürünü silah olarak kullandıklarında; sevilen, kamuya mâl olmuş doğru kişiyi ya da kurumu destekliyorlarsa ana akımı öfke ve yanlış bilgilerle çevreleyip buraya istedikleri anlatıyı başarıyla sokabilirler.

Buradan geri dönüş yok. Gerçek mahkeme kararı şu an neredeyse konu dışı. Mesele sadece Amber Heard’ün kendi dengesiz geçmişinden dolayı, #MeToo’daki ifşa hareketini yok etmek için kullanılan hatalı bir davacı olması değil. Başka Amber Heard’ler de olacak ve birçoğunun bu nefret dolu saldırıya dayanacak çok daha az kaynağı olacak.

Bu akıl almaz piyesin sürekli artan ırkçı şiddet ortamında; kadınlar, kuirler ve translar için onlarca yıllık insan haklarının hızla aşındığı bir dönemde sahnelenmesi bir tesadüf değil. Depp-Heard davası, kamusal alanda savunmasız kalan bir kadının keyifle alaya alınması, reddedilmesi ve aşağılanması karşısında milyonlarca insanın empatilerini ve akılcı düşüncelerini bir kenara bırakması için eğitti. Eğer bu eğitimin kırılgan hedeflere karşı bir silah olarak kullanılmayacağını düşünüyorsanız dikkatinizi yeteri kadar vermemişsiniz demektir.

1. Metnin İngilizce orijinali için bkz. Aja Romano, “Why the Depp-Heard trial is so much worse than you realize” 20 Mayıs 2022, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.vox.com/culture/23131538/johnny-depp-amber-heard-tiktok-snl-extremism> Vurgular orijinal metne aittir. Yazarların izniyle çevrilmiştir.
2. Ayrıntılı bilgi için bkz. Constance Grady, “Johnny Depp, Amber Heard, and their $50 million defamation suit, explained”, 1 Haziran 2022, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.vox.com/culture/23043519/johnny-depp-amber-heard-defamation-trial-fairfax-county-domestic-abuse-violence-me-too>
3. Ayrıntılı bilgi için bkz. Michelle Goldberg, “Amber Heard and the Death of #MeToo”, 18 Mayıs 2022, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.nytimes.com/2022/05/18/opinion/amber-heard-metoo.html>
4. Ayrıntılı bilgi için bkz. Jennifer Gerson, “Johnny Depp trial unlocks new way for abusers to exert power over survivors, experts worry”, 18 Mayıs 2022, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://19thnews.org/2022/05/johnny-depp-amber-heard-trial-abusers-power-survivors/>
5. Ayrıntılı bilgi için bkz. Robart Lio, “How Social Bots Created an Anti- Amber Heard & Aquaman Campaign”, 17 Şubat 2021, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://medium.com/@aquaman-bots/how-social-bots-created-an-anti-amber-heard-aquaman-campaign-e68e16637d3a>
6. Ayrıntılı bilgi için bkz. Vanessa Thorpe, “Trolls, tweets and famous friends: the vicious PR war between Johnny Depp and Amber Heard”, 26 Temmuz 2020, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.theguardian.com/film/2020/jul/26/trolls-tweets-and-famous-friends-the-vicious-pr-war-between-johnny-depp-and-amber-heard>
7. Ayrıntılı bilgi için bkz. Tatiana Siegel, “Are Johnny and Amber’s Stans for Real?”, 3 Mayıs 2022, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.rollingstone.com/movies/movie-features/johnny-depp-amber-heard-fan-war-online-social-bots-1345208/>
8. Ayrıntılı bilgi için bkz. Eddie Kim, “JOHNNY DEPP, MEN’S RIGHTS HERO”, Mayıs 2022, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://melmagazine.com/en-us/story/amber-heard-johnny-depp-trial>
9. Manosphere kelimesi İngilizce man (erkek) ve atmosphere (atmosfer) kelimelerinin birleşmesiyle oluşturulmuştur. Feminist ilkelere karşı erkek hakları tartışmalarına ve erkeklik fikrine yoğunlaşan grup anlamına gelmektedir. (ç.n.)
10. Ayrıntılı bilgi için bkz. Alice McCool, Manasa Narayanan, “The Daily Wire Spent Thousands of Dollars Promoting Anti-Amber Heard Propaganda” 20 Mayıs 2022, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.vice.com/en/article/3ab3yk/daily-wire-amber-heard-johnny-depp>
11. Ayrıntılı bilgi için bkz. Joanna Schroeder, “How TikTok’s Coverage Of Amber Heard & Johnny Depp Radicalizes Young People Against Women”, 6 Mayıs 2022, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.yourtango.com/news/tiktoks-johnny-depp-amber-heard-trial-radicalization>
12. Ayrıntılı bilgi için bkz. Levi Winslow, “Top Twitch Streamers Are Capitalizing On Depp V. Heard Trial Trauma”, 5 Haziran 2022, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://kotaku.com/twitch-depp-heard-trial-hasanabi-pokimane-xqc-johnny-am-1848892955>
13. Ayrıntılı bilgi için bkz. Ej Dickson, ”Meet the Ride-or-Die Johnny Depp Stans Making Bank on Trial Merch”, 30 Nisan 2022, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.rollingstone.com/culture/culture-news/johnny-depp-amber-heard-defamation-trial-etsy-merch-1344556/>
14. İlgili video için bkz. 15 Mayıs 2022, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://twitter.com/nbcsnl/status/1525685207961042945?s=21&t=gDyTq1P-0Dkg4LKhoYdbz5A>
15. Bahsedilen sosyal medya hesaplarına örnek olarak bkz. 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.tiktok.com/@mculokii>
16. Ayrıntılı bilgi için bkz. Natasha Jokic, “TikTok Creators Think The Viral Audio Of Amber Heard Describing Johnny Depp’s Domestic Abuse Is ‘Funny’ But Survivors Aren’t Laughing”, 14 Mayıs 2022, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.buzzfeednews.com/article/natashajokic1/amber-heard-trial-testimony-now-viral-tiktok-sound>
17. Ayrıntılı bilgi için bkz. Charlotte Colombo, ”The Meme-ification of the Johnny Depp and Amber Heard Trial”, 4 Mayıs 2022, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.vice.com/en/article/wxdmey/johnny-depp-amber-heard-trial-tiktok>
18. Ayrıntılı bilgi için bkz. Ryan Broderick, “Toxic fans have made Johnny Depp and Amber Heard’s trial inescapable”, 12 Mayıs 2022, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.polygon.com/23068724/johnny-depp-amber-heard-trial-twitch-youtube-tiktok>
19. Ayrıntılı bilgi için bkz. Aja Romano, “How the Christchurch shooter used memes to spread hate”, 16 Mart 2019, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir.<https://www.vox.com/culture/2019/3/16/18266930/christchurch-shooter-manifesto-memes-subscribe-to-pewdiepie>
20. Ayrıntılı bilgi için bkz. Aja Romano, “How the alt-right uses internet trolling to confuse you into dismissing its ideology”, 11 Ocak 2017, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.vox.com/2016/11/23/13659634/alt-right-trolling>
21. Ayrıntılı bilgi için bkz. Constance Grady, “Johnny Depp, Amber Heard, and their $50 million defamation suit, explained”, 1 Haziran 2022, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.vox.com/culture/23043519/johnny-depp-amber-heard-defamation-trial-fairfax-county-domestic-abuse-violence-me-too>
22. İlgili köşe yazısı için bkz. Amber Heard, “Amber Heard: I spoke up against sexual violence — and faced our culture’s wrath. That has to change.”, 18 Aralık 2018, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.washingtonpost.com/opinions/ive-seen-how-institutions-protect-men-accused-of-abuse-heres-what-we-can-do/2018/12/18/71fd876a-02ed-11e9-b5df-5d3874f1ac36_story.html>
23. Ayrıntılı bilgi için bkz. Jacob Sarkisian, “Amber Heard’s make-up artist told a London court she concealed the star’s bruises with make-up before a 2015 appearance on James Corden”, 23 Temmuz 2020, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.insider.com/amber-heard-make-up-artist-london-court-johnny-depp-trial-2020-7>
24. Ayrıntılı bilgi için bkz. Alice E. Marwick, “Morally Motivated Networked Harassment as Normative Reinforcement”, 3 Haziran 2021, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://journals.sagepub.com/doi/ full/10.1177/20563051211021378>
25. Ayrıntılı bilgi için bkz. Tatiana Siegel, “Johnny Depp Wraps Defamation Testimony: ‘Yes, I Am’ a Domestic Violence Victim”, 25 Nisan 2022, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.rollingstone.com/movies/movie-news/johnny-depp-day-4-testimony-amber-heard-defamation-1342391/>
26. Ayrıntılı bilgi için bkz. Ashley Collman, “Johnny Depp and Amber Heard each want the jury to believe they’re non-violent. But both have a history of arrests for assault”, 14 Mayıs 2022, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.insider.com/johnny-depp-and-amber-heards-arrest-history-2022-5>
27. Ayrıntılı bilgi için bkz. Caroline Davies, Owen Bowcott, “Johnny Depp trial: how the judge ruled on 14 alleged assaults”, 2 Kasım 2020, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.theguardian.com/film/2020/nov/02/johnny-depp-trial-how-the-judge-ruled-on-14-alleged-assaults>
28. İlgili tweet’ler için bkz. 18 Mayıs 2022, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://twitter.com/brosandprose/status/1526939945067286529>
29. Gamergate tartışması, oyun basınındaki yolsuzluğun “politik doğruculuk” ile örtüşmesinin eleştirilmesiyle başlayan ve Donald Trump başkanlığına kadar her şeyden sorumlu tutulan 2014-16 dönemindeki büyük kültür savaşıdır. Gamergate, Ağustos 2014’ten başlayarak, video oyun endüstrisindeki özellikle oyun geliştiricileri Zoë Quinn ve Brianna Wu’nun yanı sıra feminist medya eleştirmeni Anita Sarkeesian’ı hedef alan bir taciz kampanyası olarak bilinir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Aja Romano, “What we still haven’t learned from Gamergate”, 7 Ocak 2021, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.vox.com/culture/2020/1/20/20808875/gamergate-lessons-cultural-impact-changes-harassment-laws>
30. Arit John‘a göre QAnon, 2017’de Donald Trump’ın başkanlığı sırasında ortaya çıkan aşırı sağ bir komplo teorisidir. (ç.n.) Ayrıntılı bilgi için bkz. Aja Romano, “Conspiracy theories, explained”, 18 Kasım 2020, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.vox.com/21558524/conspiracy-theories-2020-qanon-covid-conspiracies-why>
31. Ayrıntılı bilgi için bkz. Orin Carlin, “Decoding Amber Heard’s courtroom looks”, 27 Nisan 2022, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.hellomagazine.com/fashion/hfm/20220427138901/decoding-amber-heard-court-looks/>
32. Ayrıntılı bilgi için bkz. Aja Romano, “Social justice, shipping, and ideology: when fandom becomes a crusade, things get ugly”, 7 Ağustos 2016, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.vox.com/2016/8/7/11950648/fandom-shipping-social-justice-ideological-warfare>
33. Ayrıntılı bilgi için bkz. Aja Romano, “’Release the JJ cut’: the Star Wars conspiracy that offers fans an impossible fantasy”, 6 Ocak 2020, 1 Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir. <https://www.vox.com/2020/1/6/21046788/release-the-jj-cut-what-is-the-jj-cut-real-explained>