E. Esra Taş

Bu yazı, Boğaziçi Üniversitesi Kadın Araştırmaları Kulübü’nün (BÜKAK) bü’de kadın gündemi adlı bülteninin Bahar 2023 tarihli 44. sayısında yayımlanmıştır.

Mısır kadın hareketinin kurucusu ve öncüsü kabul edilen Huda Shaarawi, 1879 yılında Mısır’ın nüfuzlu ve zengin ailelerinden birine doğar. Huda Shaarawi, üst sınıf bir ailede büyümenin imtiyazı ile seçkin bir eğitim alsa da erkek kardeşi ile aynı eğitimi almamasına isyan edişi, eşitlik arayışının ve hayatta çizeceği yolun erken yaşlardaki emarelerinden biri olarak görülebilir. 13 yaşına geldiğinde kendisinden yaşça epey büyük olan kuzeni Ali Shaarawi ile evlendirilen Huda Shaarawi’nin, istemediği bu evliliği aile baskısı ile kabul ederken kuzenine tek eşlilik şartı koşmasının eşitlik arayışını burada da devam ettirdiği söylenebilir. 20 yaşına dek eşinden ayrı yaşayan ve böylece eğitimine devam etme ayrıcalığına sahip olan Huda Shaarawi, Mısır’ın bağımsızlığını savunan (O dönemde Mısır, Osmanlı Devleti’nin İngiltere kontrolü altındaki bir bölgesiydi) Vafd partisinin kurucularından olan eşinin izniyle milliyetçi siyasette de yer alır.¹ Böylece milliyetçilik ve Mısır’ın bağımsızlığı, Huda Shaarawi’nin ilk siyasi aktivizm alanı olur.

Aktivizminin erken yıllarında milliyetçilik ve feminizmi bir arada gören Huda Shaarawi’nin kamusal alanda toplumsal ve siyasi bir figür olarak öne çıkışı, 1919 yılında farklı sınıflardan kadınların katılımıyla Mısır’ın bağımsızlığı için yapılan ve Mısır’ın ilk kadın sokak eylemi² olan “Peçeli Kadın Yürüyüşü”ne liderlik etmesiyle gerçekleşir. Bunu takip eden 1920 yılında Huda Shaarawi, Vafd Kadın Merkez Komitesi’ni kurar ve başkanlığına seçilir. Aynı yıl, Uluslararası Feminist Birlik’in Cenevre Kongresi’ne katılmak üzere Komite’den bir heyet hazırlanır fakat heyetten yalnızca Huda Shaarawi, Nebeviye Musa ve Saiza Nabarawi Kongre’ye katılırken heyetteki diğer kadınlar, kocalarının izin vermemesi sebebiyle Kongre’ye katılamazlar.³ Bu durum, dönemin sosyopolitik şartları altında Ali Shaarawi’nin eşine karşı tutumunun önemini ortaya çıkarır. Aynı dönemde Parti’nin Komite’ye danışmadan aldığı kararlar yüzünden Vafd’dan uzaklaşan Huda Shaarawi, eşinin de ölümü üzerine kendini tamamen feminist harekete adar⁴ ve 1923 yılında, hayatı boyunca başkanlığını yapacağı Mısır Feminist Birliği’ni (MFB) kurar.

MFB, kurulduğu yıl Uluslararası Feminist Birlik tarafından 1923 Roma Kongresi’ne davet edilir ve Huda Shaarawi kongre dönüşünde tren istasyonunda peçesini çıkararak “baskıcı geleneğe karşı ilk kamusal başkaldırı”yı⁵ gerçekleştirir. Huda Shaarawi’nin bu eylemi hem karşıtları hem taraftarları tarafından köktenci anlamlar yüklenen, kadın bedenini siyasetin bir aracı hâline getirmek için kullanılan peçenin toplumun elinde bir baskı aracı değil, Müslüman kadına ait bir tercih olması gerektiğini vurgular. Bu noktada Huda Shaarawi’nin Müslüman bir kadın hakları savunucusu olduğuna, Huda Shaarawi ve MFB’nin feminist söylemlerinin ve taleplerinin İslami çerçeveden yola çıktığına dikkat çekmek gerekir:

Ayrıca kadın[lar] Şeriat tarafından kendilerine verilen ve günümüzün gerektirdiği siyasi haklarının geri verilmesini en yüksek sesleriyle talep ediyor. Gelişmiş uluslar[ın] … ne dinleri ne de laik yasaları İslam’ın kadına karşı adalet noktasında ulaştığı seviyeye ulaşmamış olsa da tüm haklarda cinsiyet eşitliğine inanmaya başladılar. … Yaradan tarafından Peygamber’in halefini seçmek için oy hakkı verilen kadın, Allah’ın yarattığı bir (erkek) varlık tarafından oy hakkından mahrum bırakılmaktadır. … Şeriat … onu tüm hak ve sorumluluklarda erkekle eşit kıldı …⁶

Bu bağlamda MFB, evlilik yaşının yükseltilmesi, boşanma yasaları ve çok eşliliğin kaldırılması gibi medeni kanunda yapılacak değişikliklerin yanında eğitimde ve oy hakkında erkekler ile eşitlik talep etmiştir. MFB bu taleplerin bazılarında kazanımlar elde etmiştir: 1923 yılında yasal evlilik yaşı kadınlar için 16’ya, erkekler için 18’e yükseltilmiş ve 1925 yılında Shubra Kız Lisesi açılmıştır.⁸

Batılı feministler ile Arap feministler arasında bir köprü kurmayı kendine görev bilen Huda Shaarawi’nin⁹ liderliğindeki MFB, uluslararası toplantı ve kongrelere katılıyor ve L’Egyptienne isimli aylık bir yayın çıkarıyordu. Devrimin ve özgürlüğün dili olarak görülen ve Fransızca yayımlanan bu dergi, Huda Shaarawi ve MFB’nin diğer kurucuları gibi orta üst sınıf kadın okuyucuyu hedefliyordu. Uluslararası gelişmeler, dünyada önde gelen kadınları tanıtan yazılar, farklı sosyal bilimler makaleleri ve feminist yazılardan oluşan dergi, ulusal ve uluslararası bir tanınırlığa ve saygınlığa sahipti. Başka ülkelerin kadın hareketleriyle bir iletişim aracı görevi de gören derginin Mayıs 1936 sayısı Uluslararası Feminist Birlik’in -MFB’nin de katılım gösterdiği- 1935 İstanbul Kongresi’ne ve Türkiye’ye adanmıştı.¹⁰

Feminist ve milliyetçi kimliklerine ek olarak yardımseverlik faaliyetlerinde de bulunan Huda Shaarawi, zaman zaman MFB’de kurduğu yapı ve başkanlığı hayatının sonuna kadar sürdürmekle ve yalnızca üst sınıf kadınların sorunlarını Mısırlı kadınların sorunlarıymış gibi göstermekle eleştirilse de Arap dünyasında topluma mâl olmuş, modern Orta Doğu ve Kuzey Afrika feminizminin omuzlarında yükseldiği öncü kadınlardandır. Bu bağlamda Huda Shaarawi’nin 1944 Arap Feminist Konferansı’nın açılış konuşmasındaki şu sözünü anmak anlamlı olacaktır: “Kadın, kendisinden alınan hakları geri istiyor ve erkeğin ona yüklediği sorumlulukları ve yaptırımlarını erkeğe geri veriyor. Beyler, bu adalettir…”¹¹

1. Soukaina Rachidi, “Huda Sharawi: A Remarkable Egyptian Feminist Pioneer”, 6 Temmuz 2019, 27 Ocak 2023 tarihinde erişilmiştir. https://insidearabia.com/huda-sharawi-a-remarkable-egyptian-feminist-pioneer/
2. Denis J. Sullivan ve Sana Abed-Kotob, Islam in Contemporary Egypt: Society vs. The State, Boulder, CO: Lynne Rienner, 1999.
3. Margot Badran, Feminists, Islam, and Nation: Gender and the Making of Modern Egypt, New Jersey: Princeton University Press, 1994, s. 99, içinde Aslı Davaz, Eşitsiz Kız Kardeşlik, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014, s. 195.
4. Jennifer Jaffer, “Huda Sharawi”, 27 Ocak 2023 tarihinde erişilmiştir. https://www.britannica.com/explore/100women/profiles/huda-sharawi
5. Aslı Davaz, Eşitsiz Kız Kardeşlik, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014, s. 193.
6. Margot Badran ve Miriam Cooke, Opening the Gates, A Century of Arab Feminist Writing, Bloomington: Indiana University Press, 1990, s. 338-340.
7. Farah Khairat, “Is Feminism Compatible with Egyptian Culture?”, 8 Mart 2019, 2 Şubat 2023 tarihinde erişilmiştir. https://egyptianstreets.com/2019/03/08/is-feminism-compatible-with-egyptian-culture/
8. Aslı Davaz, Eşitsiz Kız Kardeşlik, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014, s. 200-201.
9. Tore Linné Eriksen, “Who was Huda Shaarawi?”, 2 Temmuz 2022, 27 Ocak 2023 tarihinde erişilmiştir. https://africasacountry.com/2022/02/who-was-huda-shaarawi
10. Aslı Davaz, Eşitsiz Kız Kardeşlik, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014, s. 217.
11. Margot Badran ve Miriam Cooke, Opening the Gates, A Century of Arab Feminist Writing, Bloomington: Indiana University Press, 1990, s. 338-340.